یا علی

آرى پيامبر بنابر آيات قرآن مجيد معلّم قرآن و مبيّن احكام است و از جانب خداوند مجاز است كه آنچه به مصلحت مردم است به آنان تكليف نمايد، و بر اساس قرآن اطاعت از او دقيقاً اطاعت از خداست و در اطاعت از خدا و اطاعت از او ذره‏اى تفاوت وجود ندارد.

مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ. «1»

و كسى كه از رسول اطاعت كند قطعاً از خداوند اطاعت كرده است.

ذات و حقيقت طاعت به كارگيرى مقررات حق و عمل به آنها در همه‏ى شئون زندگى است، و اين طاعت از خدا و رسول است كه دنياى مردم را نظم مى‏دهد و سر و سامان مى‏بخشد، و امنيت و رفاه را حاكم مى‏نمايد، و آخرت آنان را آباد مى‏كند و محصول و ميوه ويژه‏اطاعت آن است كه خداوند مطيعان را به بهشت‏هاى جاودانه وارد مى‏كند و اين فوز عظيم و پيروزى بزرگ است.

داستان جوان مطيع خدا

جوانى از مؤمنان به موسى بن عمران و عامل به آيات حضرت حق، قلبش را از تعلق به امورى كه او را از خدا بازمى‏داشت تخليه كرده بود، و ارتباط خود را با مردمى كه او را از فيوضات الهيه محروم مى‏نمودند بريده بود، و با همه‏ى وجود در گردونه‏ى عبادت و طاعت فعاليت مى‏كرد، و فرمان غير حضرت حق را گوش نمى‏داد و اطاعت نمى‏نمود.

در آیه 13 سوره تغابن آمده: «الله لا اله الا هو؛ معبودی جز خدا نیست». از جهت معنا این آیه دنباله آیه قبل است. (در آیه قبل صحبت از " اطاعت " بود و در این آیه مساله " عبادت " مطرح شده است. ارتباط این دو آیه از این جهت است که هر طاعتی نوعی عبادت است. ما دو جور عبادت داریم: یک عبادت، عبادت معمولی است یعنی مراسم نیایش آمیز، مثل نماز که برای خدا می خوانیم یا هر نیایشی که یک عابد در مقابل معبود خود انجام می دهد. قرآن کریم در مواردی اطاعتهایی را عبادت می نامد بلکه هر اطاعتی نوعی عبادت است. قرآن راجع به موسی علیه السلام و فرعون و بنی اسرائیل این طور نقل می فرماید که موسی علیه السلام به فرعون گفت: «و تلک نعمه تمنها علی ان عبدت بنی اسرائیل؛ یک منتی هم سر من می گذاری که همه بنی اسرائیل را عابد خودت قرار داده و تعبید کرده ای؟!» (شعراء/22) درصورتی که نه بنی اسرائیل برده مصطلح بودند چون به حسب ظاهر آزاد بودند و نه می رفتند پیش فرعون نیایش کنند ولی فرعون بنی اسرائیل را اجبارا به اطاعت خود وادار کرده بود. قرآن این اطاعت را " تعبید " یا " عبادت " نامیده است و آیات مشابهی در این زمینه هست و در نهج البلاغه هم شواهدی داریم. انسان فقط خدا را باید اطاعت کند و اطاعت پیغمبر هم چون خدا امر کرده است اطاعت خداست. اگر خدا امر نکرده بود که پیغمبر را اطاعت کنید اطاعت پیغمبر لازم نبود. «الله لا اله الا هو» یعنی معبودی جز خدا نیست. درواقع می خواهد بفرماید مطاعی جز خدا نیست یعنی هیچ موجودی جز خدا استحقاق و شایستگی مطاع بودن ندارد و جز اطاعت خدا هیچ اطاعتی برای انسان روا نیست. «لا اله» یعنی " لا اطاعو لاعباد ". «الا الله» یعنی معبودی و مطاعی جز خدا نیست، «و علی الله فلیتوکل المؤمنون؛ و مومنین تنها باید به خدا توکل کنند».

وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقاً {۶۹} ذَلِكَ الْفَضْلُ مِنَ اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ عَلِيماً {۷۰} (1)

و كسي كه خدا و پيامبر را اطاعت كند، (در روز رستاخيز،) همنشين كساني خواهد بود كه خدا نعمت خود را بر آنها تمام كرده؛ از پيامبران و صديقان و شهداء و صالحان، و آنها رفيقهاي خوبي هستند! {۶۹} اين موهبتي از ناحيه خداست. و كافي است كه او، (از حال بندگان و نيات و اعمال آنها) آگاه است. {۷۰} (2)

عالم حنفی مذهب، حافظ حسکانی در ذیل تفسیر آیه فوق، پاداش اطاعت از خدا و پیامبرش را همنشینی با پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت (ع) و یاران مطیع آنان در بهشت بیان می کند. به متن تفسیر توجه فرمایید:

روى الحافظ الحسكاني (الحنفي) قال: أخبرنا عقيل بن الحسين (بإسناده المذكور) عن عبد الله بن عباس في قول الله تعالى:

حافظ حسکانی با اسنادش از ابن عباس در مورد این آیه چنین روایت می کند که:

)و من يطع الله( يعني: في فرائضه.

)والرسول( في سنته.

)فأولئك مع الذين أنعم الله عليهم من النبيين والصديقين( يعني: علي بن أبي طالب، وكان أول من صدق برسول الله (صلى الله عليه وآله(.

)والشهداء( يعني: علي بن أبي طالب وجعفر الطيار، وحمزة بن عبدالمطلب، والحسن والحسين، هؤلاء سادات الشهداء.

)والصالحين(يعني: سلمان وأبوذر، وصهيب، وخباب، وعمار.

)وحسن أولئك( أي: الأئمة الأحد عشر.

)رفيقاً( يعني: في الجنة.

)وذلك الفضل من الله وكفى بالله عليماً( منزل علي وفاطمة والحسن والحسين، ومنزل رسول الله )صلى الله عليه وآله) وهم في الجنة واحد (3)

)و من يطع الله( یعنی هرکس خدا را در واجباتش اطاعت کند.

)والرسول( یعنی هرکس رسول خدا را در سنتش مطیع باشد.

)فأولئك مع الذين أنعم الله عليهم من النبيين والصديقين(یعنی علی بن ابیطالب که اول راستگو به رسول خدا(ص) بود.

)والشهداء(یعنی علی بن ابیطالب، جعفر طیار، حمزه پسر عبدالمطلب، حسن و حسین علیهم السلام می باشند که سرور و سالار شهیدان هستند.

)والصالحين( منظور سلمان، ابوذر، صهیب، وخباب و عمار می باشند.

)وحسن أولئك رفيقاً(یعنی همنشین با یازده امام (پس از علی(ع)) در بهشت خواهد بود.

)وذلك الفضل من الله وكفى بالله عليماً(یعنی منزل حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام و منزل رسول خدا صلى الله عليه وآله که در بهشت در یک جا قرار دارند.

پی نوشتها:

(1) سوره مبارکه نساء آیات 69 و 70

(2) ترجمه آیت الله مکارم شیرازی

(3) شواهد التنزيل: ج1 ص154  

سوره نساء آیه 59 : ای کسانی که ایمان آورده اید اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید رسول خدا را و اطاعت کنید اولاالامر صاحبان ولایت را که دوازده امام معصومند.

سوره نساء آیه 80 : هرکس اطاعت کند از رسولخدا قطعا اطاعت کرده است از خدا.

سوره آل عمران آیه 31 : بگو ای پیغمبر به مردم اگر شما دوست خدا هستید پس تبعیت کنید از من و مطیع و فرمانبردار من که پیامبر او هستم باشید.

سوره نساء آیه 69 : و کسانی که اطاعت کنند از امر خدا و رسول خدا ایشان محشور می شوند با کسانی که نعمت داد خدا بر ایشان از پیغمبران و راستگویان و شهیدان و صدیقین.

سوره آل عمران آیه 32 : بگو به مردم اطاعت کنید خدا و رسول خدا را پس اگر برگردند از حکم تو ای پیغمبر کافر هستند.

سوره احزاب آیه 36 : و سزاوار نباشد برای هیچ مرد مومن و زن مومنه ای که اختیار کند حکم دیگری هرگاه حکم کند خدا و رسول خدا کاری را برای او بلکه باید مطیع و فرمانبردار باشد و چون و چرا نکند.

امام صادق (ع) : مبادا شیفته چیزی شوید که خداوند بر شما حرام کرده زیرا هرکس پرده ی حرمت خدا را در این دنیا بدرد خداوند میان او و بهشت و نعمتها و خوشی و مقام ارجمند پایدار و دائمی آنجا که برای اهلش مقرر شده برای همیشه جدائی افکند. روضة الکافی جلد 1 صفحه 4

امام صادق (ع) : بدانید که هرچه را خداوند دستور داده که از آن دوری کنید آنرا حرام فرموده ( و این دستور دلیل بر حرمت آن است ) و از آثار رسولخدا (ص) و سنت ( و روش ) او پیروی کنید و از هوای نفس و آراء خود پیروی نکنید که گمراه شوید ، زیرا گمراه ترین مردم در پیشگاه خدا آن کسی است که از هوای نفس و رای خود بدون راهنمایی خدا پیروی کند. روضة الکافی جلد 1 صفحه 9

امام صادق (ع) : مبادا در محرماتی که خداوند در ظاهر و باطن قرآن حرام کرده اصرار ورزید در صورتیکه خدای تعالی ( درباره پرهیزکاران ) فرموده : (( و بر آنچه کرده اند دانسته اصرار نورزند )) ( سوره آل عمران آیه 135 ) روضة الکافی جلد 1 صفحه 13

امام صادق (ع) : بدانید جز این نیست که خدا دستور داده و نهی فرموده تا در آنچه دستور داده فرمانبریش کنند و از آنچه نهی فرموده خودداری کنند ، پس هرکه پیروی از دستور او کرد اطاعت او را کرده و بر خیری که نزد او است رسیده و هرکه خودداری نکند از آنچه نهی فرموده نافرمانی او را کرده و اگر بر همین حال نافرمانی بمیرد خداوند به رو در آتش دوزخش اندازد. روضة الکافی جلد 2 صفحه 14

امام صادق (ع) : بر شما باد به فرمانبرداری خدا تا می توانید که خدا است پروردگار شما. روضة الکافی جلد 1 صفحه 14

امام صادق (ع) : بدانید که اسلام همان تسلیم است و تسلیم همان اسلام پس هرکه تسلیم گشت محققا مسلمان شده و هرکه تسلیم نشد مسلمان نیست ، و هرکه خوش دارد که به حد نهائی احسان و نیکوکاری رسد باید فرمانبرداری خدا را کند زیرا هرکه فرمانبرداری خدا را کرد بحد نهائی احسان رسیده است. روضة الکافی جلد 1 صفحه 14

امام صادق (ع) : و بدانید آنان که منکرند آنها تکذیب کنندگانند ، و تکذیب کنندگان همان منافقان و دو رویانند ، و خدای عزوجل درباره منافقین فرموده و گفته اش حق است : (( همانا منافقین در پائین ترین طبقه دوزخند و برای آنان یاوری نخواهی یافت )) ( سوره نساء آیه 145 ) روضة الکافی جلد 1 صفحه 15

امام صادق (ع) : و هرکه دوست دارد که بداند خدا او را دوست دارد باید به اطاعت خدا عمل کند و از ما پیروی کند ، آیا نشنیده اید گفتار خدای عزوجل را که به پیامبرش (ص) فرماید : (( بگو اگر خدا را دوست دارید مرا پیروی کنید تا خدا شما را دوست بدارد و گناهان شما را بیامرزد ، )) ( سوره آل عمران آیه 31 ) روضة الکافی جلد 1 صفحه 20

امام صادق (ع) : به خدا سوگند هرگز بنده ای فرمانبرداری خدا را نکند جز آنکه خداوند پیروی ما را در فرمانبرداری او داخل گرداند ، و به خدا پیروی نکند بنده ای از ما جز آنکه خدا دوستش دارد ، و به خدا هیچگاه بنده پیروی ما را وا مگذارد جز آنکه ما را دشمن دارد و به خدا هیچگاه کسی ما را دشمن ندارد جز آنکه نافرمانی خدا را کرده و هرکه در حال نافرمانی خدا بمیرد خداوند او را خوار گرداند و به رو در آتش دوزخ اندازد ، و ستایش از آن خدا پروردگار جهانیان است. روضة الکافی جلد 1 صفحه 20

امام صادق (ع) : اگر چنانچه مردمی خدای یگانه و بی شریک را پرستش کنند ، و نماز را بر پا دارند ، و زکات بدهند ، و حج خانه خدا را به جا آورند ، و ماه رمضان را روزه دارند ، سپس به چیزی که خدا کرده ( یا فرموده ) یا پیغمبرش (ص) ساخته ( یا فرموده ) اعتراض کنند و بگویند : که چرا بر خلاف آن نساخته ( یا چرا فلان سخن را فرموده ) ؟ یا در دل خود چنین اعتراضی کنند ( گرچه به زبان نیاورند ) به همین گفته هایشان و اعتراضشان مشرک شوند ، سپس امام (ع) این آیه را تلاوت فرمود : (( نه چنین است به پروردگار تو سوگند ایمان نیاورند تا به داوری بگزینند تو را در آنچه سر زده است بین ایشان و سپس نیابند در دلهای خویش چاره ای از آنچه تو قضاوت کرده ای و تسلیم شوند تسلیم شدنی )) ( سوره نساء آیه 65 ) سپس حضرت صادق (ع) فرمود : بر شما است که تسلیم باشید. اصول کافی جلد 4 صفحه 115

حضرت صادق عليه السلام فرمود: هر كه در خدا و رسولش شك كند كافر است. اصول كافى جلد 4 صفحه 98

حضرت صادق عليه السلام : مردم بشناسائى ما و مراجعه بما و تسليم شدن ( در برابر گفتار و دستورات ما ائمه (ع) ) ماءمورند ، سپس فرمود: و اگر چه روزه بگيرند و نماز گزارند و گواهى دهند كه معبودى جز خداى يگانه نيست ؛ ولى پيش خود فکر کنند كه بما مراجعه نكنند ( و سخنانمان را گوش نکنند ) به همین گفتار مشرك گردند. اصول كافى جلد 4 صفحه 114

امام باقر عليه السلام درباره قول خداى تبارك و تعالى ((و هر كه كار نيكى انجام دهد، براى او نسبت به آن نيكى افزائيم 22 سوره 42 )) فرمود: انجام دادن كار نيك ، تسليم بودن نسبت به ما، و راست بودن به امام است و اينكه بر ما دروغ نبندد. اصول كافى جلد 2 صفحه 236

مجلسى (ره ) از مرحوم طبرسى نقل مى كند كه در تفسير آيه گفته است : هر كه طاعت و عبادتى انجام دهد علاوه بر دادن ثواب به او، نيكى آن را مى فزائيم ، و راست بودن با ائمه مراد اين است كه : اخبار راست و درست را از آنها روايت كند: و مراد بدروغ نبستن بر آنها اين است كه : اخبار جعلى و دروغ را به آنها نسبت ندهد.

زيد شحام گويد: به امام صادق عليه السلام عرض كردم : در نزد ما مردى است كه نامش كليب است او هر دستورى كه از شما مى رسد، مى گويد من تسليمم ، از اين رو ما او را كليب تسليم ناميده ايم ، حضرت به او رحمت فرستاد و سپس فرمود: مى دانيد تسليم چيست ؟ ما سكوت كرديم . خودش فرمود: به خدا تسليم فروتنى است ، خداى عزوجل فرمايد: ((كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته كردند و در برابر پرودگارشان فروتنى نمودند 23 سوره 11)). اصول كافى جلد 2 صفحه 236

كامل تمار گويد: امام باقر عليه السلام فرمود: ((براستى كه مؤ منان رستگارند 1 سوره 23 )) ميدانى كيانند؟ عرض كردم : شما بهتر مى دانيد، فرمود: براستى كه مؤ منان تسليم شوندگان رستگارند تسليم شوندگان همان نجيبانند، پس مؤ من غريب است و خوشا حال غريبان . (يعنى چون مؤ من با تسليم كمياب است پس او غريب است ، زيرا هم انس ندارد و انس تنها با خداست.  اصول كافى جلد 2 صفحه 236

ابوبصير گويد: امام صادق عليه السلام راجع به قول خداى عزوجل ((كسانيكه سخنان را مى شنوند و از نيكوترش پيروى مى كنند، تا آخر آيه 18 سوره 39 )) فرمود: ايشان تسليم شوندگان در برابر آل محمدند، همان كسانيكه چون حديثى شنوند، كم و زيادش نكنند، و چنانكه شنيده اند تحويل دهند. اصول كافى جلد 2 صفحه 237

مقصود ار رواياتيكه در اين باب ذكر شد تسليم بودن و گردن نهادن شيعيانست در برابر ائمه هدى عليهم السلام نسبت به او امر و نواهى و حالات مختلف و اوضاع گوناگون ايشان ، و عدم اعتراض و انتقاد در مقام زبان و دل نسبت به آنچه از ايشان صادر مى شود.

پيداست كه پايه و ريشه عقايد شيعه و نيز اصل واقع و حقيقت اينست كه : خدا براى رهبرى و هدايت بشر بعد از پيغمبر اسلام دوازده نفر مشخص ‍ و مخصوص را معين فرموده و ايشانرا از خطا و لغزش و گناه معصوم داشته و عين حقيقت و واقع را بآنها الهام كرده است ، غير از ايشان هر بشرى در دنيا جايزالخطاست ، گناه و آلودگى دارد، اشتباه و فراموشى عارضش شود و از گمراهى و پشيمانى مصون نباشد، بعد از پيغمبر اسلام (ص ) تنها 12 نفر بودند كه بشهادت تاريخ و حتى دشمنانشان هيچيك از اين نقائص دامنگير آنها نبود پيداست كه وقتى انسان باور كرد كه چنين ، پيشوايانى دارد، از دل و جان تسليم آنها ميشود و رشته اطاعت و انقيادشانرا بگردن مياندازد، زيرا ميداند كه عقل و فكر و فراست و تيزبينى و دور انديشى ايشان از خود او و از تمام افراد بشر معاصر خود بهتر و برتر است و هر چند عقيده او نسبت بامام و رهبرش سست تر باشد، فرمانبرى و گردن نهادن او در برابر آن رهبر كمتر و ضعيف تر است .

از روايات اين باب بدست ميآيد كه در ميان شيعه افراديكه ائمه خود را بخوبى شناخته و تسليم و منقاد محض ايشان گشته اند، وجود دارند، اما بسيار اندك و غريب وارند و نيز در اين روايات ذكر لازم و اراده ملزوم است ، يعنى اگر چه منطوق صريح آنها اينستكه : تسليم امام و پيشواى خود باشيد، ولى مقصود اينستكه : امام و پيشواى خود را بخوبى بشناسيد تا طبعا و ناچار تسليمش شويد و بدانيد كه آنگاهست كه ايمان شما كامل شود، نماز و روزه و حج شما سود بخشد، خدا ثواب شما را زياد كند، رستگار شويد و، و، و، پروردگارا بحق ائمه معصومين عليهم السلام آنها را چنانكه هستند بما معرفى كن تا چنانكه بايد مطيع و تسليمشان باشيم .

خداوند در قرآن کریم در یازده آیه با عناوینی؛ مانند: «أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُول»، «أَطیعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُول» و «وَ أَطیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَه»، مردم را به اطاعت و پیروی از خود و رسولش دعوت می‌کند. البته عناوین دیگری نیز وجود دارد که بیانگر همین معنا است مانند: «مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ... ».[1]

خدای متعال در این آیات عموم مردم، بویژه مؤمنان را به اطاعت از خود و پیامبر اسلام(ص) فرا می‌‌خواند. اطاعت از خدا، عمل به احکامى است که در قرآن و یا سنت پیامبر اسلام(ص) آمده است. و در مورد شریعت و احکام، اطاعت از پیامبر همان اطاعت از خدا است و آن‌حضرت بیان کننده احکام مجملى است که تفصیل آن در قرآن نیامده است.

یکى از ویژگی‌‌هاى جامعه اسلامى این است که در این جامعه تنها اراده الهى حکومت مى‌‌‏کند و اگر کسانى؛ مانند پیامبر و پیشوایان دینى هم حاکمیت دارند، حاکمیت آنها در طول حاکمیت خدا است و در عرض و مقابل آن نیست. آیاتی هم که در آنها به اطاعت از پیامبر تأکید شده در همین راستا و مربوط به همین حاکمیت‌‌‏ها است.
در آیه 59 سوره نساء می‌‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُول ...»؛ ای کسانى که ایمان آورده‌‌‏اید، از خدا و رسولش اطاعت کنید. و در آیه 80 همین سوره می‌‌‌فرماید: «مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ»؛ هر کس از پیامبر اطاعت کند، از خدا اطاعت کرده است.

اطاعت از پیامبر اطاعت از خدا است؛ زیرا هر چه پیامبر مى‏‌گوید از جانب خدا است و او نباید و نمى‌‏‌تواند چیزى را به عنوان حکم خدا از خود بگوید و آن‌‌را به خدا نسبت دهد. دستورهاى او همه از طریق وحى است و او تنها ابلاغ کننده پیام الهى است؛ چرا که قرآن می‌‌فرماید: «وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‏. إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحى»؛[2]‏ و او از روى هواى نفس سخن نمى‌‏‌گوید. این نیست مگر وحیى که به او فرستاده شده است.

بنابراین، همان‌گونه که بیان شد؛ منظور از اطاعت خدا عمل به احکام خدا است که یا مستقیماً از قرآن به دست مى‌‏آید و یا از طریق سنت پیامبر معلوم مى‏‌شود؛ و چون سخن پیامبر سخن خدا و فرمان او فرمان خدا است، اطاعت از او در واقع اطاعت از خدا است.

همچنین گفته شد که خدای تعالی هیچ پیامبرى را نفرستاد مگر این‌که از او اطاعت شود؛ چون اگر از پیامبر اطاعت نشود، از خدا اطاعت نشده و بشر نافرمان و سرکش که خدا و رسول را اطاعت نمى‌‏کند، خود را از مسیر حق و عدل که جهان بر آن استوار است دور مى‌‏کند؛ چرا که تمام موجودات عالم در اطاعت خدا است و هرگز هیچ موجودى از لحاظ تکوینى نمى‌‏تواند از خدا اطاعت نکند و بر خلاف قوانین حاکم بر جهان گام بردارد.
انسان نیز که جزئى از خانواده جهان هستى است نباید از اطاعت قوانین تشریعى خدا سرپیچى کند و باید همگام و هماهنگ با مجموعه هستى در اطاعت خدا باشد و اطاعت خدا جز با اطاعت پیامبر میسر نیست؛ لذا مى‌‏فرماید: هر کس پیامبر را اطاعت کند خدا را اطاعت کرده است. سپس مى‌‏افزاید: «وَ مَنْ تَوَلَّى فَما أَرْسَلْناکَ عَلَیْهِمْ حَفیظا»؛ و هر کس روى گردان شد یعنى از پیامبر اطاعت نکرد، دیگر مربوط به خود او است و پیامبر نگهبان و حافظ او نیست. وظیفه پیامبر ابلاغ پیام خدا است و اگر کسى از آن اطاعت نکند دیگر ربطى به پیامبر ندارد.[3]

[1]. نساء، 80.

[2]. نجم، 3- 4.

[3]. ر. ک: جعفری، یعقوب، کوثر، ج ‏2، ص 497، بی‌جا، بی‌تا، و تفاسیر قرآن ذیل آیات 59 و 80 سوره نساء.

اطاعت یعنی فرمانبرداری، و مطیع یعنی فرمانبردار. بنابراین، در هر اطاعتی باید کسی فرمان بدهد و کس دیگری فرمانبرداری کند.

خداوند متعال به عنوان آفریدگار و مالک همه نظام هستی، تنها موجودی است که اطاعتش بر همه مخلوقات واجب و لازم است.

این حکم درباره هر کس که او تعیین کند نیز صادق است.

خداوند حکیم و عادل و قادر مطلق است، به همین دلیل اگر فرمان به اطاعت بندگان می‌دهد، اطاعت از او حتما در دنیا و آخرت، در زندگی شخصی و اجتماعی، و در ابعاد مادی و معنوی، برای بندگان آثار مثبت فراوانی به همراه دارد.

در قرآن کریم آیات متعددی پیرامون فواید اطاعت از خداوند وجود دارد. در سوره نساء آیه13 چنین آمده است:«هر کس خدا و رسولش را اطاعت کند خداوند او را در بهشت‌هایی که رودها از زیر درختانش جاری است داخل می‌کند.» و در آیه 69 از همین سوره چنین آمده:«هرکس فرمانبردار خدا و رسول الله باشد همنشین کسانی است که خداوند بر آنها نعمت ارزانی داشته است.» (یعنی پیامبران و صدیقین و شهیدان و صالحان.) در آیات 52 سوره نور و 71 سوره احزاب نیز چنین آمده:«هر کس از خدا و رسولش اطاعت کند اهل سعادت و رستگاری است.»

امام باقر علیه السلام به جابر فرمود:«ای جابر! آیا فقط دم زدن از محبت و دوستی ما کافی است؟

به خدا سوگند شیعه ما کسی است که باتقوا باشد و از خداوند اطاعت کند. و نشانه‌ی چنین کسی فروتنی، امانتداری، راستگویی و تلاوت قرآن است و نیز اینکه با روزه و نماز، خدا را فراوان یاد کند، به پدر و مادر خود نیکی کند، با همسایگان فقیرش مدارا کند، به مستمندان قرض دهد، زبان خویش را تنها در راه خیر و به سود مردمان به کار ببرد و امین خاندان خود باشد.»

آن‌گاه امام فرمود:«ای جابر، به راه‌های مختلف مرو. آیا کافی است بگوییم علی را دوست داریم و ولایتش را پذیرفته‌ایم ولی اهل عمل نباشیم؟ آیا اگر کسی بگوید من دوست رسول خدا هستم ولی به سنتش عمل نکند، این محبت پیامبر به حالش سودی خواهد داشت؟»

آنگاه فرمود:«باتقوا باشید و برای مقاماتی که نزد خداست کار کنید. خداوند با هیچ کس خویشاوندی ندارد. محبوبترین بندگان نزد خداوند، باتقواترین و مطیع‌ترین آنهاست. به خدا سوگند جز با اطاعت از پرورگار نمی‌توان به او تقرب پیدا کرد. ما برات ِ آزادی از دوزخ نداریم. هیچکس بر خدا حجت ندارد. هر که مطیع خدا باشد دوست ما و هر که نافرمانی خدا کند دشمن ماست. دوستی و ولایت ما جز با عمل کردن و خداترسی بدست نمی‌آید.»

منابع:

قرآن کریم، اصول کافی، ج 3/ کتاب ایمان و الکفر/ باب الاطاعت و التقوی، ص 118، ح 3.